FAZLA MESAİ VE FAZLA MESAİ ÜCRETİ

Haftalık Çalışma Süresi Kaç Saattir? İş Kanunu’nun 63. maddesi uyarınca haftalık çalışma süresi haftada en çok 45 saattir. Haftalık çalışma süresi, haftanın çalışılan günlerine eşit şekilde bölünerek uygulanır. Buna göre haftanın 5 günü çalışılan bir işyerinde günlük çalışma süresi 9 saat olacaktır. Haftanın 6 günü çalışılan bir işyerinde ise günlük çalışma süresi 7,5 saat olacaktır.

Fazla Mesai (Fazla Çalışma) Nedir? Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle fazla çalışma yapılabilir. Haftalık 45 saati geçen çalışmalar “fazla çalışma” olarak adlandırılır. Denkleştirme esasının uygulandığı hallerde, işçinin haftalık ortalama çalışma süresi, normal haftalık iş süresini aşmamak koşulu ile bazı haftalarda toplam 45 saati aşsa dahi bu çalışmalar fazla çalışma sayılmaz.

Fazla Sürelerle Çalışma Nedir? İşyerinde, iş sözleşmesi ya da yazılı bir düzenlemeyle, normal çalışma süresinin haftalık 45 saatin altında belirlenmesi halinde, işçinin belirlenen haftalık çalışma süresinden fazla ve 45 saate kadar olan çalışmaları “fazla sürelerle çalışma” olarak adlandırılır. Buna göre örneğin İş Sözleşmesiyle, haftalık çalışma süresinin 40 saat olarak belirlendiği bir işyerinde, çalışanın 45 saate kadar yaptığı çalışmalar, fazla sürelerle çalışma olarak nitelendirilir. 45 saatin üzerinde olan çalışmalar ise fazla çalışma olarak nitelendirilir.

Fazla Mesai Ücreti ve Fazla Sürelerle Çalışma Ücreti Ne Kadardır? İş Kanununun 41. maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, fazla çalışma saat ücreti, normal çalışma saat ücretinin %50 fazlasıdır. Fazla sürelerle çalışma saat ücreti, normal çalışma saat ücretinin %25 fazlasıdır. İş Kanunu’nda belirlenen bu yüzdeler işçi lehine olacak şekilde taraflarca arttırılabilir.

Serbest Zaman Kullanımı: Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi, isterse işverene yazılı olarak başvurmak koşuluyla, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 30 dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında 1 saat 15 dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. İşçi hak ettiği serbest zamanı 6 ay zarfında işverene önceden yazılı olarak bildirmesi koşuluyla ve işverenin, işin veya işyerinin gereklerine uygun olarak belirlediği tarihten itibaren iş günleri içerisinde aralıksız ve ücretinde bir kesinti olmadan kullanır. İşçinin kanundan ve sözleşmelerden kaynaklanan tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullandırılamaz.

Fazla Çalışma Yaptırılacak İşçinin Onayı: Fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırmak için işçinin yazılı onayının alınması gerekir. Zorunlu nedenlerle veya olağanüstü durumlarda yapılan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma için bu onay aranmaz. Fazla çalışma ihtiyacı olan işverence bu onay iş sözleşmesinin yapılması esnasında ya da bu ihtiyaç ortaya çıktığında alınır ve işçi özlük dosyasında saklanır. Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapmak istemeyen işçi verdiği onayı otuz gün önceden işverene yazılı olarak bildirimde bulunmak kaydıyla geri alabilir.

Fazla Çalışmanın Belgelenmesi: İşveren, fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma yaptırdığı işçilerin bu çalışma saatlerini gösteren bir belge düzenlemek, imzalı bir nüshasını işçinin özlük dosyasında saklamak zorundadır. İşçilerin işlemiş olan fazla çalışma ve fazla sürelerle çalışma ücretleri normal çalışmalarına ait ücretlerle birlikte ödenir. Bu ödemeler, ücret bordrolarında ve ücret hesap pusulalarında açıkça gösterilir.

Fazla Çalışmada Sınır: 4857 sayılı İş Kanunu’nun 41. maddesi uyarınca, fazla çalışma süresinin toplamı bir yılda 270 saatten fazla olamaz. Konu hakkında Yargıtay 9. Hukuk Dairesi E. 2020/180 K. 2020/1038 T. 23.1.2020 tarihli kararında “…İş Kanununun 41’inci maddesindeki, fazla çalışma süresinin toplamının bir yılda iki yüz yetmiş saatten fazla olamayacağı şeklindeki hükümdür. Ancak bu sınırlamaya rağmen işçinin daha fazla çalıştırılması halinde, bu çalışmalarının karşılığı olan fazla mesai ücretinin de ödenmesi gerektiği açıktır. Yasadaki sınırlama esasen işçiyi korumaya yöneliktir.” şeklinde hüküm tesis etmiştir.